Έκταση Επιφάνειας (εκτάρια): 22,484.630
ΕΕ καθεστώς προστασίας : pSCI GR1150010 Δέλτα Νέστου και λιμνοθάλασσες Κεραμωτής, ευρύτερη περιοχή και παράκτια ζώνη
Στην Ελλάδα, το έργο LIFE PRIMED εστιάζει κυρίως σε μια πιλοτική περιοχή περίπου 40 εκταρίων στο τελευταίο τμήμα του ποταμού Νέστου. Ο ποταμός Νέστος, μήκους 234 χλμ., πηγάζει από τα όρη Ρίλα (νότια Βουλγαρία) και εκβάλλει στο Θρακικό Πέλαγος, σχηματίζοντας το φυσικό όριο μεταξύ των Περιφερειών Μακεδονίας και Θράκης, στη βορειοανατολική Ελλάδα. Πριν φτάσει στη θάλασσα, ο κύριος ποταμός απλώνεται πάνω από την παράκτια πεδιάδα της Χρυσούπολης όπου σχηματίζει ένα δελταϊκό σύστημα σε σχήμα βεντάλιας με λίμνες γλυκού νερού και λιμνία, το Δέλτα του Νέστου. Το Δέλτα, που δημιουργήθηκε από τις αλλουβιακές αποθέσεις του ποταμού, καλύπτει μια έκταση περίπου 55.000 εκταρίων από τη γέφυρα που βρίσκεται κοντά στην πόλη Τοξότες (βορειότερο σημείο) μέχρι την ακτή απέναντι από το νησί της Θάσου (νοτιότερη περιοχή). Η ανατολική πλευρά του Δέλτα φτάνει στις λιμνοθάλασσες των Αβδήρων. Στη δυτική πλευρά, αντιθέτως, υπάρχουν άλλες εννέα λιμνοθάλασσες: Βάσοβα, Ερατεινό, Αγίασμα, Κόκκαλα, Χαϊδευτό, Κεραμωτή, Γεφυράκι, Παλαιάς Κοίτης Νέστου και Μοναστηράκι. Οι λιμνοθάλασσες περιβάλλονται από εκτεταμένες αλυκές και φιλοξενούν τα πιο παραγωγικά ιχθυοτροφεία στην Ελλάδα. Οι κοντινότερες πόλεις είναι η Ξάνθη 16 χλμ ανατολικά και η Καβάλα 25 χλμ δυτικά.
Λόγω του μεγέθους του και της ποικιλίας των οικοτόπων του, το Δέλτα του Νέστου θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους υγροβιότοπους στην Ελλάδα και την Ευρώπη. Σημαντικό χαρακτηριστικό της περιοχής είναι το παρόχθιο δάσος γνωστό ως «Koca Orman» (Μεγάλο Δάσος), ένα από τα μεγαλύτερα του είδους του στη λεκάνη της Μεσογείου, το οποίο αν και έχει υποστεί μείωση από 12.000 εκτάρια το 1920 σε μόλις 2.000 (60 εκτάρια έχουν αναδασωθεί χάρη σε ένα άλλο έργο LIFE Natura «LIFE NESTOS - LIFE02 NAT/GR/008489»), παραμένει το μεγαλύτερο από όλα τα φυσικά παρόχθια δάση στην Ελλάδα. Ωστόσο, στην παρούσα κατάσταση, το δάσος επηρεάζεται από διάφορες πιέσεις και απειλές, όπως η έλλειψη διαχείρισης των υδάτινων πόρων, η κλιματική αλλαγή, η επέκταση των γεωργικών δραστηριοτήτων, η όχληση της πανίδας από διάφορες ανθρώπινες δραστηριότητες και η υποβάθμιση βασικών οικοτόπων, όπως τα Μεσογειακά εποχικά λιμνία (οικότοπος 3170*).
Το έργο προσφέρει την ευκαιρία να εφαρμοστεί ένα σύνολο ενεργειών διαχείρισης και αποκατάστασης για να σταματήσει την παρακμή αυτού του ιδιαίτερου μεσογειακού παράκτιου οικοσυστήματος. Το «Δέλτα του Νέστου» είναι μια πιλοτική περιοχή όπου το έργο θα δοκιμάσει την αποτελεσματικότητα συγκεκριμένων μέτρων διατήρησης, συμπεριλαμβανομένων δασικών και υδραυλικών έργων, για να προτείνει μια ολοκληρωμένη προσέγγιση προώθησης της ανάκτησης και μακροπρόθεσμης διατήρησης παρόμοιων οικοσυστημάτων σε άλλα γεωγραφικά μέρη.
Επιστημονική περιγραφή της περιοχής του έργου:
Σύμφωνα με την Έκθεση Παρακολούθησης Χερσαίων Οικοτόπων στην περιοχή του Νέστου υπάρχουν 28 τύποι οικοτόπων (1020, 1021, 1030, 1061, 1150*, 1210, 1310, 1410, 1420, 1440, 2212010, 3170*, 3190, 3280, 5330, 62A0, 6420, 72A0, 91E0*, 91F0, 92A0, 92D0, 924A). Το Δέλτα του Νέστου φιλοξενεί επίσης 307 διαφορετικά είδη πτηνών, 34 από τα οποία απειλούνται και προστατεόνται υπό αυστηρά μέτρα. Η σπάνια βλάστηση που βρίσκεται εκεί είναι επίσης σημαντική, όπως και τα παραποτάμια δάση και πολλά είδη θηλαστικών, ερπετών και εντόμων.
Οι δραστηριότητες του έργου του LIFE PRIMED εστιάζουν σε δύο τύπους οικοτόπων προτεραιότητας που αναφέρονται στο Παράρτημα I της Οδηγίας για τους Οικοτόπους 92/43/EEC:
- «Αλλουβιακά δάση με Alnus glutinosa και Fraxinus excelsior» (οικότοπος 91E0*). Ένα αλλουβιακό δάσος που εμφανίζεται κατά μήκος των δύο όχθεων του ποταμού Νέστου, αναπτύσσεται πάνω και μεταξύ των αναχωμάτων, και καλύπτει συνολική έκταση περίπου 500 εκταρίων. Τα κυρίαρχα είδη δέντρων είναι τα Fraxinus excelsior και Alnus glutinosa, αλλά και τα Fraxinus angustifolia, Salix alba, Populus alba, Populus nigra, Juglans regia, Cornus sanguinea, Quercus robur subsp. pedunculiflora και Ulmus minor subsp. canescens. Αναπτύσσονται σε βαριά αλλουβιακά εδάφη και οι χαμηλότερες υψομέτρου περιοχές κατακλύζονται περιοδικά από την άνοδο του ποταμού. Υπάρχει αφθονία αναρριχώμενων φυτών (Periploca graeca και άλλα) και το ποώδες στρώμα περιλαμβάνει πάντα πολλά είδη.
- «Μεσογειακά εποχικά λιμνία» (οικότοπος 3170*). Μόνιμοι φορείς γλυκού νερού που υπάρχουν σε περιοδικά πλημμυρισμένα (χειμώνα) και πολύ ρηχά (μερικά εκατοστά) κοιλώματα εδάφους. Αυτός ο τύπος οικοτόπου εμφανίζεται σε δύο διαφορετικά συμπλέγματα τεσσάρων λιμνών το καθένα, στα δυτικά (αρκετά υποβαθμισμένο) και στα ανατολικά του ποταμού, κοντά στο χωριό Κεραμωτή, καταλαμβάνοντας μια πολύ μικρή συνολική επιφάνεια (0,05 εκτάρια).
Επιπλέον, η τοποθεσία φιλοξενεί και άλλους οικότοπους ή σχηματισμούς βλάστησης που είναι σπάνιοι ή απειλούμενοι στην Ελλάδα, όπως:
- «Παρόχθια μικτά δάση Quercus robur, Ulmus laevis και Ulmus minor, Fraxinus excelsior ή Fraxinus angustifolia, κατά μήκος των μεγάλων ποταμών (Ulmenion minoris)» (οικότοπος 91F0). Αποτελούν έναν από τους σημαντικότερους τύπους βλάστησης που καλύπτουν περίπου 66 εκτάρια. Εμφανίζονται στα αναχώματα, στο περιφραγμένο τμήμα του παραποτάμιου δάσους. Αναπτύσσονται σε εδάφη με χαμηλή υγρασία, σπάνια πλημμυρισμένα και πολύ γόνιμα. Κυρίαρχα είδη είναι τα Querqus robur, Ulmus minor, Fraxinus angustifolia και F. excelsior, αναμεμειγμένα με Populus και Alnus. Αυτός ο τύπος βλάστησης χαρακτηρίζεται από την αφθονία των αναρριχόμενων φυτών.
- Παρόχθια δάση με ιτιές-λεύκες σε σχήμα προστατευτικού παραπετάσματος (κουρτίνα). Από το φράγμα στους Τοξότες μέχρι τις εκβολές, σε αμμώδη ή αμμώδη-αργιλώδη εδάφη κατά μήκος στις όχθες των ποταμών, η πυκνή βλάστηση του Populus alba και του Salix alba με Typha καλύπτουν 690 εκτάρια.
- Δάση με Salix alba και Populus alba. Σε αυτόν τον τύπο βλάστησης κυριαρχούν οι Salix alba, S. fragilis και Populus sp., με Fraxinus sp. σε περιοχές με λίγη υγρασία καθ' όλη τη διάρκεια του έτους, και περιλαμβάνει πολλά αναρριχητικά φυτά. Είναι ανεκτικό στην πλημμύρα από τρεχούμενα νερά και καταλαμβάνει περίπου 470 εκτάρια.
- Μεσογειακό παρόχθιο δάσος και συστάδες. Αυτός ο τύπος βλάστησης εμφανίζεται στο εσωτερικό της χαμηλής αλοφυτικής βλάστησης. Είναι φτωχό σε είδη λόγω των δυσμενών συνθηκών του εδάφους (υψηλή στάθμη νερού ή μόνιμη πλημμύρα και υψηλή αλατότητα του εδάφους) και κυριαρχείται από Nerium oleander, Vitex agnus-castus και Tamarix sp.
- Ετήσια βλάστηση σε λασπώδεις όχθες ποταμών. Τα βότανα που αναπτύσσονται ετησίως σε λασπώδες υπόστρωμα πλούσιο σε άζωτο (Isoeto-Nanojuncetea), εμφανίζουν ανομοιογενή κατανομή και καλύπτουν πολύ μικρή περιοχή.
- Καλαμιώνες. Οι κλίνες του Arundo και του Typha αναπτύσσονται σε στάσιμα ή βραδείας ροής νερά, καθώς και σε πολύ υγρά εδάφη, καλύπτοντας μια έκταση περίπου 2,7 εκταρίων.
- Ξερικά λιβάδια της Ανατολικής Μεσογείου. Τα λιβάδια Festuco-Brometalia αναπτύσσονται σε αμμώδεις νησίδες κυρίως στο βόρειο τμήμα του ποταμού και σε πρώην κοίτες (περίπου 60 εκτάρια). Φιλοξενούν πολλά είδη, συμπεριλαμβανομένων ορχιδέων σε υγρές τοποθεσίες προστατευμένες από εντατική βόσκηση.
- Μεσογειακά λιβάδια με ψηλά χόρτα και τύφη. Υγρά λιβάδια με ποώδη φυτά, που χαρακτηρίζονται από την εκδήλωση του Erianthus ravennae. Εμφανίζονται σε αργιλώδη ή αμμώδη-αργιλώδη εδάφη που δημιουργούνται από την καθίζηση ποταμών, καλύπτοντας περίπου 170 εκτάρια, κυρίως κατά μήκος παλαιάς κοίτης ποταμών όπου η αλατότητα είναι υψηλή.
- Αλοφυτική βλάστηση αμμωδών και παράκτιων περιοχών. Σχηματισμοί μονοετών και πολυετών φυτών.
- (Arthrocnemetalia fructicosae) που αποικίζει σε αμμώδεις και λασπώδεις περιοχές, που περιοδικά πλημμυρίζουν από τη θάλασσα. Έχουν ανομοιογενή κατανομή που καλύπτει 2,75 εκτάρια.
Το παραποτάμιο δάσος είναι το μεγαλύτερο του είδους του στην Ελλάδα, υποστηρίζοντας έναν πλούτο πανίδας, πολλά από τα οποία είναι σπάνια και απειλούμενα σε άλλες περιοχές της χώρας. Συνολικά έχουν καταγραφεί 13 είδη μεγάλων θηλαστικών, συμπεριλαμβανομένων των Sus scrofa, Weasel, Martes foina, Meles meles και Felis sylvestris. Έξι από αυτά περιλαμβάνονται στο Κόκκινο Βιβλίο Απειλούμενων Σπονδυλωτών της Ελλάδας ως απειλούμενα υπό εξαφάνιση. Η Ευρωπαϊκή βίδρα (Lutra lutra) περιλαμβάνεται στο Παράρτημα ΙΙ της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ. Το Δέλτα του Νέστου και η γειτονική λίμνη Βιστωνίδα κατέχουν την υψηλότερη πυκνότητα Canis aureus στην Ελλάδα, ένα είδος που μειώθηκε σοβαρά μετά τη δεκαετία του 1970 και σήμερα εμφανίζεται σε επτά απoκομμένους υποπληθυσμούς.
Το Δέλτα του Νέστου θεωρείται πολύ σημαντικό για την ορνιθολογική του σπουδαιότητα λόγω της μεγάλης του έκτασης και της ποικιλίας των οικοτόπων του, καθώς και επειδή αποτελεί σημαντικό μέρος της αλυσίδας των υγροτόπων στη βόρεια Ελλάδα, που εκτείνεται από το σύμπλεγμα Αλιάκμονα-Αξιού έως το Δέλτα Έβρου. Περίπου 280 είδη πτηνών έχουν καταγραφεί να φωλιάζουν, να διαχειμάζουν ή να μεταναστεύουν στην περιοχή. Τα περισσότερα από αυτά τα είδη προστατεύονται από την εθνική, Ευρωπαϊκή και διεθνή νομοθεσία. Ένας μεγάλος αριθμός από αυτά περιλαμβάνεται στο Κόκκινο Βιβλίο Απειλούμενων Σπονδυλωτών της Ελλάδας και 103 είδη περιλαμβάνονται στη Σύμβαση της Βέρνης, εκ των οποίων τα 75 περιλαμβάνονται στην Οδηγία 2009/149/ΕΚ. Τα είδη παγκόσμιου ενδιαφέροντος από απόψεως διατηρήσεως περιλαμβάνουν επίσης τα Anser erythropus, Aythya nyroca, Aquila clanga, Aquila heliaca, Haliaaetus albicilla, Falco naumanni, Pelecanus crispus, Branta ruficolis, Larus audouinii, Galinago media. Τα είδη σε δυσμενές καθεστώς διατήρησης στην Ευρώπη περιλαμβάνουν τα Charadrius alexandrinus, Vanellus spinosus, Glareola pratincola, Accipiter brevipes, Phalacrocorax pygmeus, Ciconia ciconia, Lanius minor, Lanius nubicus.
Το Δέλτα του Νέστου φιλοξενεί τον τελευταίο απόλυτα άγριο πληθυσμό Κολχικού Φασιανού Phasianus colchicus colchicus στην Ευρώπη, ένα κατάλοιπο που σχετίζεται στενά με τους άγριους πληθυσμούς, στο φυσικό εύρος κατανομής, στην κεντρικής Ασίας. O Phasianus c. colchicus είναι καταχωρημένοw στο Κόκκινο Βιβλίο Απειλούμενων Σπονδυλωτών της Ελλάδας ως Κρίσιμα Απειλούμενoς και ο πληθυσμός του υπολογίζεται σε 100-250 μονάδες. Οι απειλές περιλαμβάνουν το παράνομο κυνήγι, την απώλεια οικοτόπων μέσω της επέκτασης των γεωργικών δραστηριοτήτων και την υπερεκμετάλλευση των βοσκοτόπων, καθώς και την απώλεια ανοιγμάτων στις ξυλώδεις βλαστήσεις λόγω της αύξησης των θάμνων και ποωδών φυτών. Η νότια ομάδα των εποχικών λιμνίων εμπίπτει σε μια περιοχή μεγάλου πληθυσμού Φασιανών που έχουν παρατηρηθεί συχνά γύρω από τις λίμνες. Ενδεχομένως να εξαρτώνται από τις λίμνες για την πόση, την αναζήτηση τροφής και μπορεί ακόμη να τις χρησιμοποιούν ως χώρο αλληλεπίδρασης. Παρόλο που οι δράσεις του έργου δεν θα στοχεύσουν άμεσα σε αυτό το είδος, αναμένεται ότι η βελτίωση του οικοτόπου της λίμνης, καθώς και η απομάκρυνση των θάμνων να έχουν ευεργετική επίδραση στον πληθυσμό τους. Οι δραστηριότητες ενημέρωσης θα υποστηρίξουν επίσης τη διατήρηση αυτού του είδους.
Η πανίδα των ερπετών και των αμφιβίων είναι πολύ πλούσια, με 11 είδη αμφιβίων και 22 ερπετών να υπάρχουν στην περιοχή. Τα είδη του Παραρτήματος ΙΙ της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ περιλαμβάνουν τα Testudo graeca, Eurotestudo hermanni, Emys orbicularis, Elaphe quatuorlineata, Elaphe situla και Bombina bombina. Το Emys orbicularis, το οποίο εξαρτάται εν μέρει από τον οικότοπο των εποχικών λιμνίων, έχει ταξινομηθεί ως Σχεδόν Απειλούμενο τόσο σε Μεσογειακό επίπεδο (IUCN) όσο και στο Κόκκινο Βιβλίο Απειλούμενων Σπονδυλωτών της Ελλάδας. Το Eurotestudo hermanni έχει ταξινομηθεί ως Σχεδόν Απειλούμενο στην περιοχή της Μεσογείου (IUCN) και Ευάλωτο στα Ελληνικά στο Κόκκινο Βιβλίο.
Στον ποταμό Νέστο απαντώνται 21 είδη ψαριών γλυκού νερού, μερικά από τα οποία προστατεύονται από την εθνική και διεθνή νομοθεσία. Δεκατέσσερα είδη είναι αυτόχθονα και 6 ενδημικά. Ανάμεσά τους, το Αιγαίο Minnow, Phoxinus strymonicus, κατατάσσεται στο Κόκκινο Βιβλίο Απειλούμενων Σπονδυλωτών της Ελλάδας ως Απειλούμενα. Άλλα 36 είδη ευρυαλώνων και θαλάσσιων ψαριών έχουν εντοπιστεί στις λιμνοθάλασσες και στις εκβολές του ποταμού.