ΔΡΑΣΗ D.1: Παρακολούθηση της άγριας πανίδας

Η παρακολούθηση της κατάστασης διατήρησης των πληθυσμών άγριας πανίδας των δύο περιοχών του έργου είναι απολύτως αναγκαία για την αξιολόγηση της αποτελεσματικότητας των δράσεων αποκατάστασης των στοχευμένων οικοτόπων (91E0*, 3170*, 5230* και 91M0). Η διατήρηση της δημογραφικής τάσης των πληθυσμών θεωρείται δείκτης επιτυχίας. Η δράση κρίνεται επίσης απαραίτητη για τη συνεχή βελτίωση της γνώσης της κατανομής και της σύνθεσης των οικοτόπων, καθώς και για τη διενέργεια διορθώσεων και προσαρμογών στις προγραμματισμένες δράσεις διατήρησης.

Τα είδη-στόχοι κοινοτικού ενδιαφέροντος (οδηγία 92/43/ΕΟΚ για τους οικοτόπους, Παραρτ. II και IV) είναι τα ακόλουθα: (οικότοπος 3170* και 91MO), Testudo hermanni και Callimorpha quadripunctuaria* (οικότοπος 91E0*, 5230* και 91M0), Phasianus c. colchicus (οικότοπος 3170* και 91E0*). Το τελευταίο ζει αποκλειστικά στην περιοχή του Νέστου. Άλλα σημαντικά είδη είναι τα Carabus alysidotus (Coleoptera, Carabidae), Triturus vulgaris, Hyla italica (Amphibia), Elaphe quatuorlineata, E. longissima (Reptilia), Hystrix cristata, Muscardinus avellanarius, Meles meles (Mammalia). Η παρουσία/απουσία καταγράφεται επίσης για τα είδη πτηνών που είτε φωλιάζουν είτε διαχειμάζουν στους οικοτόπους-στόχους. Η ευαισθησία στις περιβαλλοντικές αλλαγές, καθώς και τα πρότυπα διατροφής, κατανομής και χρήσης των ενδιαιτημάτων, καθιστούν όλα αυτά τα είδη κατάλληλους βιοδείκτες για την αξιολόγηση της κατάστασης διατήρησης των οικοτόπων και των οικοσυστημάτων.

Η περιοχή που υπόκειται στην παρακολούθηση περιλαμβάνει ολόκληρη την περιοχή κοινοτικού ενδιαφέροντος του δάσους Palo Laziale και του Δέλτα του Νέστου, αλλά, τελικά, θα μπορούσε να επεκταθεί στις γύρω περιοχές, λαμβάνοντας υπόψη την ευκινησία των στοχευόμενων ζωικών ειδών.

Η παρακολούθηση πραγματοποιείται σύμφωνα με ένα πρωτόκολλο παρακολούθησης το οποίο καθορίζει τόσο ποιοτικές (άμεσες/έμμεσες ευκαιριακές παρατηρήσεις) όσο και ημιποσοτικές μεθόδους (π.χ. παγίδες εδαφικών διάκενων για τα μακροασπόνδυλα του εδάφους, γραμμικές διατομές για τα χερσαία σπονδυλωτά, έρευνες για τα πουλιά μέσω γραμμικών διατομών και από σημεία ακρόασης, έρευνες μέσω δειγματοληψίας σε χάρτη για όλα). Οι έρευνες πραγματοποιούνται από ομάδα έμπειρων φυσιολόγων/βιολόγων, η οποία θα παρέχει λεπτομερείς εκθέσεις στο τέλος κάθε εκστρατείας πεδίου.

Ειδικότερα, οι πληθυσμοί της Emys orbicularis ερευνώνται με μη επεμβατική μέθοδο (π.χ. πλωτές παγίδες) που εκμεταλλεύονται τη στάση ηλιοθεραπείας των χελωνών (έκθεση του ζώου στον ήλιο για την αύξηση της θερμοκρασίας του σώματος). Η Testudo hermanni δειγματοληπτείται με μεθόδους CMR (σύλληψη-σημαία-επανασύλληψη) κατά μήκος σταθερών διατομών (50 m x 1 km). Η δειγματοληψία του Callimorpha (Euplagia) quadripunctuaria* γίνεται κατά μήκος διατομών 5/10 m x 100 m σε ομοιογενή τεμάχια βλάστησης.

Κατά περίπτωση, θα εξεταστεί επίσης μια μέθοδος που βασίζεται στην προσέλκυση από τα τεχνητά φώτα των ενήλικων σκώρων σε νυχτερινή δραστηριότητα.

Υπεύθυνοι για την υλοποίηση:

Η ΕΠΦΦ είναι υπεύθυνη για την παρακολούθηση είτε στο Δέλτα του Νέστου είτε στο Palo Laziale.

Η ΕΠΦΦ απασχολεί:

έναν Ειδικό Ζωολόγο, με τουλάχιστον δεκαετή εμπειρία στον τομέα της παρακολούθησης της άγριας πανίδας για την επίβλεψη και επικύρωση του πρωτοκόλλου παρακολούθησης, των εκστρατειών πεδίου, της επεξεργασίας των δεδομένων που συλλέγονται και των σχετικών εκθέσεων παρακολούθησης.

έναν Ειδικό Ζωολόγο, με τουλάχιστον επταετή εμπειρία στον τομέα της παρακολούθησης της άγριας πανίδας, ιδίως των ειδών που αναφέρονται στα παραρτήματα της οδηγίας για τους οικοτόπους και τα πτηνά και με βαθιά γνώση της περιοχής του Νέστου. Αυτός/αυτή (i) θα εκπονήσει το πρωτόκολλο παρακολούθησης και για τις δύο περιοχές του έργου, (ii) θα διεξάγει τη συλλογή δεδομένων στο ΤΚΣ του Νέστου και θα επιβλέπει τη συλλογή δεδομένων στο ΤΚΣ του Παλαιού Λατσιάλε, (iii) θα επεξεργαστεί τα δεδομένα που συλλέγονται στις δύο περιοχές του έργου, (iv) θα συντάξει την τελική έκθεση παρακολούθησης.

έναν Ειδικό Ζωολόγο, με τουλάχιστον τετραετή εμπειρία στον τομέα της παρακολούθησης της άγριας πανίδας και χλωρίδας, ιδίως των ειδών που αναφέρονται στα Παραρτήματα της Οδηγίας για τους οικοτόπους και τα πτηνά και με βαθιά γνώση της περιοχής Palo Laziale. Αυτός/αυτή θα (i) υποστηρίξει την εκπόνηση του πρωτοκόλλου παρακολούθησης και για τις δύο περιοχές του έργου, (ii) θα συνεχίσει τη συλλογή δεδομένων στη SCI του Palo Laziale, (iii) θα υποστηρίξει την επεξεργασία των δεδομένων που συλλέγονται στις δύο περιοχές του έργου, (iv) θα υποστηρίξει τη σύνταξη της τελικής έκθεσης παρακολούθησης.

ΔΡΑΣΗ D.2: Παρακολούθηση της παρακμής του οικοσυστήματος και των επιπτώσεων των παρασίτων και παθογόνων μικροοργανισμών

Μια μόνιμη παρακολούθηση των παρασίτων και των παθογόνων μικροοργανισμών στο δάσος του Palo Laziale και στο Δέλτα του Νέστου είναι απαραίτητη για την παρακολούθηση της αποτελεσματικότητας των συγκεκριμένων δράσεων διατήρησης. Οι δράσεις αυτές θα πρέπει να βελτιώσουν την περιβαλλοντική κατάσταση και να ενθαρρύνουν την οικολογική ανάκαμψη της δασικής βλάστησης με τη μείωση των παραγόντων πίεσης, όπως τα παθογόνα των δέντρων. Η παρακολούθηση είναι επίσης χρήσιμη για την επαλήθευση, και τελικά για την αναπροσαρμογή, των παρεμβάσεων που βρίσκονται σε εξέλιξη και προγραμματίζονται.

Η παρακολούθηση ξεκινά από την αξιολόγηση της παρουσίας ευκαιριακών παθογόνων που έχουν ήδη ανιχνευθεί στο Palo Laziale, όπως το Biscogniauxia mediterranea. Η παθογένεια αυτού του μύκητα έχει αυξηθεί τις τελευταίες δεκαετίες μαζί με τις συνθήκες περιβαλλοντικής καταπόνησης του ξύλου του Palo Laziale, προκαλώντας τον θάνατο των περισσότερων ενήλικων δρυών. Πριν από την έναρξη του Έργου, ο θόλος των δέντρων είχε μειωθεί κατά περίπου 80% σε σύγκριση με την πρώτη εμφάνιση του παθογόνου το 1995 (αλλά η κορύφωση του παθογόνου σημειώθηκε μετά το καλοκαίρι του 2003, όταν περίπου το 40% των δέντρων βρέθηκε νεκρό).

Ο μύκητας εξακολουθεί να είναι παρών στο δάσος, αλλά πιθανώς σε λανθάνουσα κατάσταση, καθώς ο θάνατος του ξενιστή σταματά την παθογόνο φάση του. Οι δασικές συστάδες που αποτελούνται από άτομα δέντρων σε καλή βλαστική κατάσταση ή νέα φυτάρια είναι απρόσβλητες από την προσβολή του. Η αποκατάσταση των οικολογικών συνθηκών και της κατάστασης διατήρησης του δασικού οικοσυστήματος στο σύνολό του, βρίσκεται επομένως στον ακρογωνιαίο λίθο, ιδίως με τη στήριξη της ανάπτυξης των υπαρχόντων δενδρυλλίων (Δράση C2) και τη φύτευση υγιούς βλάστησης (Δράση C1, C6).

Η παρουσία και η κατάσταση των ευκαιριακών παθογόνων μικροοργανισμών παρακολουθείται μέσω ερευνών πεδίου. Ειδικότερα, η οπτική ανίχνευση και η αξιολόγηση των συμπτωμάτων σε μολυσμένα και μη μολυσμένα άτομα, σε συνδυασμό με τη δειγματοληψία και την εργαστηριακή ανάλυση βιολογικών και μοριακών δειγμάτων (βλ. παρακάτω), θα διενεργούνται σε όλο το δάσος του Palo Laziale. Θα χρησιμοποιηθούν κατάλληλοι δείκτες της ασθένειας, όπως η επίπτωση, η σοβαρότητα, η θνησιμότητα και ο δείκτης ασθένειας, για να ποσοτικοποιηθεί η έκταση τυχόν νέων μολύνσεων και οι επιπτώσεις τους στη βλάστηση.

Τα συλλεγμένα δεδομένα που θα συγκεντρωθούν σε μια βάση δεδομένων με γεωαναφορά και θα χρησιμοποιηθούν για τη διενέργεια στατιστικών και χωρικών συγκρίσεων (π.χ. χωροθέτηση με τη χρήση μεθοδολογιών kriking). Για παράδειγμα, τα δεδομένα χρησιμοποιούνται για την επικαιροποίηση των επί του παρόντος διαθέσιμων πληροφοριών, όπως ο χάρτης κατανομής του δείκτη επίπτωσης (βλ. παρακάτω). Μετά τη δράση διατήρησης, αναμένεται ότι η κατανομή των περιοχών με δείκτη ίσο ή μικρότερο του 0,6 θα είναι μεγαλύτερη μετά τις δραστηριότητες αποκατάστασης.

Η παρακολούθηση θα πραγματοποιείται κάθε χρόνο την άνοιξη και το φθινόπωρο από το 2020 - οι ετήσιες εκθέσεις και η τελική έκθεση θα συνταχθούν στο τέλος της Δράσης.

Υπεύθυνος για την υλοποίηση:

To DEB είναι υπεύθυνο για τη δράση παρακολούθησης και στην Ελλάδα, παρόλο που στο Νέστο δεν υπάρχουν μέχρι σήμερα ενδείξεις μόλυνσης.

Το DEB απασχολεί:

• έναν Αναπληρωτή Καθηγητή του Τμήματος, ειδικό στη φυτοπαθολογία, για να επιβλέπει την προετοιμασία του πρωτοκόλλου παρακολούθησης, την εργαστηριακή δραστηριότητα και την ετήσια και τελική έκθεση,
• έναν Δασικό Φυτοπαθολόγο (εξωτερικό συνεργάτη), έμπειρο στη φυτοπαθολογική παρακολούθηση και τη σχετική εργαστηριακή δραστηριότητα, για την υλοποίηση και εφαρμογή του πρωτοκόλλου παρακολούθησης μέσω σχετικών ερευνών πεδίου, εργαστηριακής ανάλυσης και επεξεργασίας δεδομένων, καθώς και για την προετοιμασία της ετήσιας και της τελικής έκθεσης,
• έναν Τεχνικό Εργαστηρίου για την υποστήριξη της εργαστηριακής ανάλυσης.

ΔΡΑΣΗ D.3: αρακολούθηση των φυτικών ειδών των προσωρινών λιμνών

Η Δράση αυτή είναι απαραίτητη για την αξιολόγηση της αποτελεσματικότητας των συγκεκριμένων δράσεων που υλοποιήθηκαν για την αποκατάσταση των μεσογειακών προσωρινών λιμνών (οικότοπος 3170*). Στοχεύει στην αξιολόγηση της παρουσίας φυτικών ειδών που σχετίζονται με τις λίμνες σύμφωνα με το Ευρωπαϊκό, Ελληνικό και Ιταλικό Εγχειρίδιο Ερμηνείας των Οικοτόπων Natura 2000. Οι δράσεις διατήρησης θα ελέγχονται και θα βαθμονομούνται με βάση τα αποτελέσματα της παρακολούθησης, η οποία διενεργείται ετησίως.

Η παρουσία και το ποσοστό κάλυψης των φυτικών ειδών και των φυτοκοινοτήτων καταγράφεται στη ζώνη που βρίσκεται κατά μήκος της άκρης των λιμνών (2 μέτρα προς τα μέσα και 3 μέτρα προς τα έξω). Λαμβάνεται υπόψη η ετήσια τάση της θερμοκρασίας, καθώς η μείωση της στάθμης του νερού στις προσωρινές λίμνες λόγω της εξάτμισης του νερού, επιτρέπει τον εντοπισμό των περισσότερων χαρακτηριστικών ειδών αυτού του οικοτόπου. Πρόκειται κυρίως για μικρά θερόφυτα και γεώφυτα που τυπικά αναπτύσσονται σε ρηχά υδάτινα σώματα και με φαινολογία αργού χειμώνα/άνοιξης.  Τα πιο συνηθισμένα είναι τα είδη που ανήκουν στην οικογένεια Callitrichaceae (Callitriche truncata, πολύ σπάνια, C. stagnalis και C. hamulata) και Ranunculaceae (Ranunculus ophioglossifolius, R. aquatilis, R. peltatus και R. trichophyllus). Άλλα τυπικά είδη είναι τα Isoetes spp., Damasonium alisma και Alisma lanceolatum, τα οποία χαρακτηρίζονται από ταχεία ανάπτυξη και αναπτύσσονται σε πολύ υγρό έδαφος ή με ιδιαίτερα μακρά υγρή φάση. Ταυτόχρονα, πρόκειται για ετήσια είδη που χρειάζονται επίσης μια ξηρή φάση στον κύκλο ζωής τους. Η ταλάντωση μεταξύ της ξηρής (τέλη άνοιξης/καλοκαίρι) και της υγρής φάσης (φθινόπωρο/χειμώνας) αποκτά επομένως την πιο κρίσιμη σημασία για την ορθή ανάπτυξη αυτής της βλάστησης.

Isoetes app. from Palo Laziale (Italy).

Mediterranean temporary pond in Nestos Delta (Greece).

Οι έρευνες θα διεξάγονται κατά τη διάρκεια της άνοιξης/καλοκαιριού κάθε έτους, αρχής γενομένης μετά την αποκατάσταση των προσωρινών λιμνών (Δράση C2), έως την άνοιξη/καλοκαίρι του 2021. Θα εκδοθούν δύο ενδιάμεσες και μία τελική έκθεση.

Το DEB θα υλοποιήσει τη Δράση στην Ιταλία και η ΕΕΠΦ στην Ελλάδα.

Το DEB απασχολεί:

έναν Ερευνητή του Τμήματος του, ο οποίος θα είναι υπεύθυνος για την επιστημονική επίβλεψη της δραστηριότητας παρακολούθησης και την επικύρωση της έκθεσης.

έναν Ειδικό Βοτανολόγο με εμπειρία στην παρακολούθηση της χλωρίδας και της βλάστησης στο πλαίσιο των οικοτόπων Natura 2000, ο οποίος θα υλοποιήσει το πρωτόκολλο παρακολούθησης, τις χλωριδικές καταγραφές και τις έρευνες βλάστησης, την ανάλυση των δεδομένων και την παραγωγή των ενδιάμεσων και τελικών εκθέσεων.

Η ΕΕΠΦ απασχολεί:

έναν Ερευνητή, ο οποίος θα είναι υπεύθυνος για την επιστημονική επίβλεψη της δραστηριότητας παρακολούθησης και την επικύρωση της έκθεσης.

έναν Ειδικό Βοτανολόγο με εμπειρία στην παρακολούθηση της χλωρίδας και της βλάστησης στο πλαίσιο των οικοτόπων Natura 2000, ο οποίος θα εφαρμόσει το πρωτόκολλο παρακολούθησης, τις χλωριδικές απογραφές και τις έρευνες βλάστησης, την ανάλυση δεδομένων και την παραγωγή ενδιάμεσων και τελικών εκθέσεων.

ΔΡΑΣΗ D.4: Παρακολούθηση της δομής και της δυναμικής του οικοσυστήματος του ξύλου

Η δομή, η σύνθεση και η ανακαίνιση των δασών του Palo  Laziale και του Δέλτα του Νέστου (όσον αφορά μόνο τους οικοτόπους προτεραιότητας 3170* και 91E0*) θα εξεταστούν για να εκτιμηθούν τα χαρακτηριστικά και η δυναμική των δασικών οικοσυστημάτων μετά την εφαρμογή των δράσεων αποκατάστασης. Οι έρευνες θα πραγματοποιηθούν στις ίδιες συστάδες και με την ίδια μεθοδολογία που εφαρμόζεται στη Δράση Α5 "Ανάλυση της δομής και του δυναμισμού του δάσους".

Οι έρευνες θα καθορίσουν τη σύνθεση (ποσοστό των διαφόρων ειδών δέντρων και θάμνων), τις πυκνότητες (φυτά ανά εκτάριο), την κάλυψη (έκταση λεκάνης ανά εκτάριο), το μέσο ύψος των δέντρων. Οι καμπύλες διαμετρικής κατανομής θα υπολογιστούν μέσω της συνάρτησης Weibull. Θα προκύψει επίσης η τιμή του δείκτη ανανέωσης (εκατοστά αναγέννησης ανά τετραγωνικό μέτρο) για να εκφραστεί ο συνεχιζόμενος ρυθμός αναγέννησης. Το μέσο ύψος αναγέννησης θα υπολογιστεί επίσης για να ληφθεί μια ποιοτική παράμετρος.

Όλες αυτές οι πηγές πληροφοριών θα χρησιμοποιηθούν επομένως για να εξαχθούν συμπεράσματα σχετικά με την κατάσταση των δασών, τη δυναμική και τις οικολογικές διεργασίες, επαληθεύοντας την ανάκαμψη και, ειδικότερα, την οριστική επιμονή της αναγέννησης των δασών ως αποτέλεσμα των συγκεκριμένων δράσεων αποκατάστασης και διατήρησης. Τα στοιχεία αυτά θα είναι επίσης χρήσιμα για τον εντοπισμό των περιοχών στις οποίες η ανάκαμψη ήταν ανεπιτυχής και οι οποίες απαιτούν αναδάσωση (Δράση C1).

Τα δεδομένα που θα συλλεχθούν θα χρησιμοποιηθούν επίσης για την υποστήριξη της προετοιμασίας του Στρατηγικού Σχεδίου Αειφόρου Διαχείρισης των Δασών που προβλέπεται από τη Δράση C4.

Υπεύθυνοι για την υλοποίηση:

Η ARSIAL είναι υπεύθυνη για το Palo Laziale, και το ΕΛΓΟ (ΔΗΜΗΤΡΑ) για το Δέλτα του Νέστου.

Η ARSIAL απασχολεί:

• έναν Δασολόγο (εσωτερικό συνεργάτη) για την επίβλεψη της δράσης παρακολούθησης και τη σύνταξη της τελικής έκθεσης,
• έναν Δασολόγο (εξωτερικό συνεργάτη), με βαθιά γνώση και αποδεδειγμένη εμπειρία στον τομέα της παρακολούθησης των δασικών οικοσυστημάτων και των GIS, για την εκτέλεση των ερευνών πεδίου, την επεξεργασία των δεδομένων και την προετοιμασία της σχετικής χαρτογράφησης και της τελικής έκθεσης.

Το ΕΛΓΟ (ΔΗΜΗΤΡΑ) απασχολεί:

ΔΡΑΣΗ D.5: Εδαφολογική παρακολούθηση

Η Δράση απαιτείται για την αξιολόγηση της αποτελεσματικότητας της Δράσης C3, η οποία αποσκοπεί στην ευνοϊκή παροχή νερού πάνω από το δάσος κατά τη διάρκεια της ξηρής περιόδου και, στην περίπτωση του εδάφους, στην προώθηση της έκπλυσης αλάτων. Η σύγκριση των εκ των υστέρων τιμών του εδάφους με τις εκ των προτέρων τιμές (που μετρήθηκαν στο πλαίσιο της Δράσης Α3), επιτρέπει να εκτιμηθεί κατά πόσον η παροχή νερού είχε θετικό αντίκτυπο στη μείωση της συσσώρευσης αλάτων στο έδαφος. Αυτό είναι ένα κρίσιμο σημείο για την αποκατάσταση των οικοτόπων, καθώς η απορρόφηση του αλατιού από τα δέντρα ενίσχυσε στο παρελθόν την ευαισθησία του δάσους στο στρες.

Τα χημικά-φυσικά χαρακτηριστικά του εδάφους θα επανεκτιμηθούν και στις δύο περιοχές του έργου προς το τέλος του έργου (καλοκαίρι-φθινόπωρο 2022). Στις δοκιμαστικές περιοχές που ορίζονται στη Δράση Α3, θα πραγματοποιηθούν εδαφικοί λάκκοι βάθους 1 μέτρου. Τα δείγματα που θα προκύψουν θα αναλυθούν για την αξιολόγηση της νατρίωσης και της αλατότητας του εδάφους σύμφωνα με την ίδια μεθοδολογία που ορίζεται στη Δράση Α3.

Υπεύθυνοι για την υλοποίηση:

Η Δράση συντονίζεται από το DEB στο Palo Laziale και το ΕΛΓΟ (ΔΗΜΗΤΡΑ) στο Δέλτα του Νέστου.

Το DEB απασχολεί:

• έναν Ερευνητή για την επίβλεψη της δραστηριότητας που διεξάγεται στο πεδίο (λάκκοι εδάφους) και στο εργαστήριο (ανάλυση δειγμάτων) σύμφωνα με το πρωτόκολλο που αναπτύχθηκε στο πλαίσιο της Δράσης Α3, καθώς και την εκπόνηση της τελικής έκθεσης της Δράσης,
• έναν πτυχιούχο Τεχνικό (εξωτερικό συνεργάτη) για την υλοποίηση των δειγματοληψιών εδάφους, της εργαστηριακής ανάλυσης και της τελικής έκθεσης.

Το ΕΛΓΟ (ΔΗΜΗΤΡΑ) απασχολεί:

• έναν Ερευνητή για την επίβλεψη της δραστηριότητας που διεξάγεται στο πεδίο (λάκκοι εδάφους) και στο εργαστήριο (ανάλυση δειγμάτων) σύμφωνα με το πρωτόκολλο που αναπτύχθηκε στο πλαίσιο της Δράσης Α3, καθώς και την εκπόνηση της τελικής έκθεσης της Δράσης,
• έναν πτυχιούχο Τεχνικό (εξωτερικό συνεργάτη) για την υλοποίηση των δειγματοληψιών εδάφους, της εργαστηριακής ανάλυσης και της τελικής έκθεσης.

ΔΡΑΣΗ D.6: Παρακολούθηση των κοινωνικοοικονομικών επιπτώσεων του έργου

Η Δράση αυτή αποσκοπεί στην αξιολόγηση του κατά πόσον το Έργο έχει θετική επίδραση στην κοινωνικοοικονομική κατάσταση των κοινοτήτων που ζουν στα περίχωρα του Palo Laziale και του Δέλτα του Νέστου, ιδίως όσον αφορά την ευημερία των ανθρώπων, την ευαισθητοποίηση σε περιβαλλοντικά θέματα και την αύξηση των προσωπικών εισοδημάτων.

Η επικράτεια του Δήμου Ladispoli περιλαμβάνει περίπου 40.000 κατοίκους σε μια πολύ ανεπτυγμένη αστική περιοχή με υψηλή πληθυσμιακή πυκνότητα και με λίγους χώρους πρασίνου. Η κοινότητα, η οποία χαρακτηρίζεται από χαμηλούς μισθούς και χαμηλό επίπεδο απασχόλησης, κερδίζει τα προς το ζην κυρίως από τουριστικές δραστηριότητες, έστω και εποχιακές (καλοκαίρι), και δευτερευόντως από τη γεωργία.

Έδρα του Δήμου Νέστου είναι η πόλη Χρυσούπολη. Ο Δήμος έχει έκταση 678,831 km2 και ο πληθυσμός του ανέρχεται σε 22.331 κατοίκους (2011). Πήρε το όνομά του από τον ποταμό Νέστο. Η κοινότητα, που χαρακτηρίζεται από χαμηλούς μισθούς και χαμηλό επίπεδο απασχόλησης, στηρίζει τη συντήρησή της κυρίως σε αγροτικές δραστηριότητες (φασόλια, ακτινίδια, σπαράγγια, υδατοκαλλιέργειες κ.λπ.) και δευτερευόντως από τον τουρισμό, έστω και εποχιακά (καλοκαίρι). Η Κεραμωτή είναι το κύριο λιμάνι για το νησί της Θάσου.

Η παρακολούθηση επαληθεύει κατά πόσον, μέσω της αποκατάστασης του δάσους Palo Laziale και των οικοτόπων του Δέλτα του Νέστου, η κοινότητα λαμβάνει συγκεκριμένα πλεονεκτήματα, ξεκινώντας από τη γενική βελτίωση της ποιότητας ζωής. Στην Ιταλία, αυτό συνδέεται με την παρουσία μιας επαρκώς ευρείας φυσικής περιοχής σε καλή κατάσταση διατήρησης. Στην Ελλάδα, αυτό συνδέεται με την εγγύτητα ενός τόσο σημαντικού Εθνικού Πάρκου που διαθέτει πολυάριθμα αξιοθέατα για τους λάτρεις της φύσης και τους τουρίστες γενικά. Ωστόσο, υπό την παρούσα κατάσταση, ιδίως στο δάσος Palo Laziale, πολλές δραστηριότητες αναψυχής περιορίζονται έντονα λόγω της υποβάθμισης του δάσους και της εισβολής θάμνων που περιορίζουν φυσικά την πρόσβαση στην περιοχή. Η παρούσα Δράση χρησιμεύει για την παρακολούθηση των αλλαγών στον αριθμό των επισκέψεων στις περιοχές μετά τη Δράση κλαδέματος των θάμνων που προβλέπεται στη Δράση C2.

Πρωτοβουλίες ευαισθητοποίησης και προώθησης του οικοτουρισμού θα απευθύνονται τόσο σε ενήλικες (ξεναγήσεις, Science Cafè κ.λπ.) όσο και σε μαθητές (διδακτικά εργαστήρια, εκπαιδευτικές κατασκηνώσεις, Junior Cafè, δίκτυο EcoSchools στην Ελλάδα κ.λπ.). Με αυτόν τον τρόπο, το έργο στοχεύει στην αύξηση της γενικής απήχησης και στην επέκταση των τουριστικών ροών εκτός της κανονικής περιόδου (καλοκαίρι) και τυπολογίας. Ο λουτρικός τουρισμός είναι μακράν ο κύριος λόγος εισερχόμενων επισκεπτών στο Palo Laziale, παρά τα διάφορα άλλα αξιοθέατα, από αρχαιολογικούς χώρους μέχρι φυσικά πάρκα κ.λπ. Οι διάφορες τουριστικές πραγματικότητες είναι αποσυνδεδεμένες μεταξύ τους και είναι εύκολο να διαπιστώσει κανείς την έλλειψη εστίασης στην περιοχή Natura 2000. Επιπλέον, λαμβάνοντας υπόψη τον τουριστικό προσανατολισμό του Δήμου της Ladispoli, και περισσότερο του Δήμου Νέστου, όπου κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού ο συνολικός πληθυσμός σχεδόν διπλασιάζεται μέσω της εισροής τουριστών (με σχετική αύξηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων, π.χ. αύξηση των παραγόμενων αποβλήτων και της κατανάλωσης νερού), η αυξημένη χρήση του δάσους Palo Laziale και του Δέλτα του Νέστου ως προορισμών για τους επισκέπτες θα μπορούσε να αμβλύνει την τουριστική ροή, μειώνοντας την πίεση αλλού. Η προώθηση των δύο περιοχών ως κατάλληλων προορισμών για "οικοτουρίστες" θα μπορούσε να επεκτείνει την περίοδο επίσκεψης σε όλο το έτος, αυξάνοντας έτσι το εισόδημα για τις τοπικές κοινότητες.

Η δράση αυτή θα αξιολογήσει επίσης τον αντίκτυπο του LIFE PRIMED όσον αφορά την αύξηση της απασχόλησης, ιδίως αναλύοντας τη δημιουργία θέσεων εργασίας σε τοπικό επίπεδο, καθώς και τη δημιουργία νέων εξειδικευμένων προγραμμάτων σπουδών στους τομείς του τουρισμού και της εκπαίδευσης.

Αυτοί οι στόχοι απαιτούν ένα πρωτόκολλο παρακολούθησης για να παρακολουθείται η αλλαγή της στάσης των τοπικών κοινοτήτων. Θα επικεντρωθεί στις κοινωνικοοικονομικές επιπτώσεις του Έργου (επέκταση της τουριστικής περιόδου και αύξηση των τουριστικών κατηγοριών, δέσμευση του τοπικού εργατικού δυναμικού, δημιουργία νέων προγραμμάτων σπουδών, πρόσληψη περιβαλλοντικών εκπαιδευτών κ.λπ.), αλλά και στις αισθητικές και ψυχαγωγικές αξίες (ανακαίνιση δημόσιων χώρων, βελτίωση των υφιστάμενων χαρακτηριστικών, αριθμός ξεναγήσεων και δραστηριοτήτων περιβαλλοντικής εκπαίδευσης, Citizen Science/Bioblitz, εκστρατείες εθελοντισμού κ.λπ.).

Το Πρωτόκολλο περιλαμβάνει ερωτηματολόγια που θα υποβληθούν στους τοπικούς ενδιαφερόμενους φορείς και θα είναι διαθέσιμα για συμπλήρωση ακόμη και σε κατάλληλη ενότητα του δικτυακού τόπου (Δράση Ε1), καθώς και τα αποτελέσματα από την επεξεργασία των δεδομένων. Η Δράση θα παρέχει επίσης χρήσιμες πληροφορίες για τη βαθμονόμηση ή τη διόρθωση των προγραμματισμένων δράσεων επικοινωνίας που απευθύνονται στον τοπικό πληθυσμό (Δράση Ε2).

Υπεύθυνος για την υλοποίηση:

Η ΕΕΠΔ διαχειρίζεται τη Δράση, αλλά και η DEB διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο. Η δράση ανατίθεται σε έναν διορισμένο Ειδικό της ΕΕΠΦ, ο οποίος συνεργάζεται με έναν Ειδικό που προσλαμβάνεται από το DEB. Και οι δύο έχουν αποδεδειγμένη εμπειρία στον τομέα των κοινωνικοοικονομικών ερευνών που σχετίζονται, ιδίως, με την υλοποίηση περιβαλλοντικών έργων. Μαζί με το πρωτόκολλο, οι Ειδικοί θα συντάξουν μια ενδιάμεση και μια τελική έκθεση για να περιγράψουν τα αποτελέσματα της δράσης.

ΔΡΑΣΗ D.7: Παρακολούθηση των επιπτώσεων του έργου στις οικοσυστημικές υπηρεσίες

Η Δράση είναι απαραίτητη για να εκτιμηθεί κατά πόσον το LIFE PRIMED θα έχει θετικό αντίκτυπο στις οικοσυστημικές υπηρεσίες των δύο περιοχών του έργου. Η ερμηνεία αυτών των θετικών επιπτώσεων παρέχει έναν όρο αναφοράς για άλλα παρόμοια οικοσυστήματα. Προορίζεται ως μελέτη περίπτωσης για το πώς οι πρακτικές περιβαλλοντικής αποκατάστασης μπορούν να προκαλέσουν μετρήσιμα οφέλη για οικολογικές, κοινωνικές και οικονομικές βελτιώσεις.

Οι οικοσυστημικές υπηρεσίες προσδιορίζονται και χαρακτηρίζονται και στις δύο περιοχές με βάση μεθοδολογίες που υιοθετούνται συνήθως από την ΕΕ για την περιβαλλοντική λογιστική (π.χ. Κοινή Διεθνής Ταξινόμηση των Οικοσυστημικών Υπηρεσιών - CICES, https://cices.eu/). Ανάλογα με τη διαθεσιμότητα και την ποιότητα των δεδομένων, μπορούν να ποσοτικοποιηθούν οι ακόλουθες οικοσυστημικές υπηρεσίες:

• Ο άνθρακας. Τα οικοσυστήματα παράκτιας βλάστησης στα οποία στοχεύει το Έργο αποθηκεύουν σημαντικές ποσότητες άνθρακα που συμβάλλουν στον μετριασμό της κλιματικής αλλαγής. Η αποθήκευση άνθρακα θα εκτιμηθεί και η σχετική οικονομική αξία θα ποσοτικοποιηθεί.
• Η γεωργική κλίση χαρακτηρίζει τις γύρω περιοχές των περιοχών-στόχων. Ενώ στα πέριξ της Ladispoli υπάρχει μικρή επεκτατική γεωργία, οι κοινότητες της περιοχής του Νέστου βασίζουν το βιοπορισμό τους κυρίως σε γεωργικές πρακτικές. Το στοιχείο αυτό θα αξιολογηθεί και η σχετική οικονομική αξία θα ποσοτικοποιηθεί για την προώθηση βιώσιμων μεθόδων ως έγκυρων πηγών πρόσθετων εισοδημάτων. Από την άποψη αυτή, θα αναζητηθούν και θα αξιοποιηθούν οι τοπικές ενδημικές ποικιλίες μεταξύ αυτών που καλλιεργούνται σήμερα (φασόλια, σπαράγγια κ.λπ.), επειδή είναι οι πιο πιθανές να επηρεαστούν θετικά από την αποκατάσταση και τη διατήρηση των οικοτόπων και των ειδών που στοχεύει το έργο (η δραστηριότητα αυτή θα συνδεθεί με την εμπλοκή των τοπικών γεωργών που προβλέπεται στο πλαίσιο της Δράσης D6).
• Η αναψυχή και ο τουρισμός αποτελούν βασικά στοιχεία της οικονομίας των περιοχών του Έργου, συμβάλλοντας επίσης στην κοινωνική σύνδεση, την ποιότητα ζωής και άλλα άυλα στοιχεία. Το μοντέλο αναψυχής του Εθνικού Πάρκου Νέστου θα χρησιμοποιηθεί ως σημείο αναφοράς και θα βελτιωθεί με επικαιροποιημένες θέσεις σημαντικών οικοτόπων και πρόσθετες πληροφορίες που θα μπορούσαν να επηρεάσουν τις αποφάσεις των ανθρώπων σχετικά με το που θα περάσουν τις διακοπές τους. Το οικοτουριστικό προϊόν που θα προκύψει από τη βελτιωμένη διαχείριση της περιβαλλοντικής κληρονομιάς θα προσφέρει την ευκαιρία συνεργασίας με τους επιχειρηματίες του τουρισμού της περιοχής. Με τον τρόπο αυτό, η προστατευόμενη περιοχή θα ενσωματωθεί στο κύριο τοπικό τουριστικό προϊόν και ταυτόχρονα θα χρησιμεύσει για την πιο ευκρινή διάδοση των καλών πρακτικών βιώσιμου τουρισμού σε ένα ευρύτερο κοινό. Η Δράση αυτή διασταυρώνεται με τη δραστηριότητα που προβλέπεται στη Δράση D6. Ως εκ τούτου, οι Ειδικοί που είναι υπεύθυνοι για τις Δράσεις D6 και Δ7 θα συνεργαστούν για να παραδώσουν ολοκληρωμένα και περιεκτικά αποτελέσματα.

Σύμφωνα με τα βασικά στοιχεία της διαχείρισης με βάση τα οικοσυστήματα (ΕΒΜ) "αγκαλιάζοντας την αλλαγή, τη μάθηση και την προσαρμοστικότητα", και με βάση τα αποτελέσματα του χαρακτηρισμού των οικοσυστημικών υπηρεσιών, θα προσδιοριστεί ένα σύνολο δεικτών και θα καθοριστεί ένα πρωτόκολλο για την ποσοτικοποίηση και παρακολούθηση των περιβαλλοντικών και βιολογικών στοιχείων και των υπηρεσιών οικοσυστήματος και των δύο περιοχών-στόχων. Οι δείκτες, που επιλέγονται σύμφωνα με τα κριτήρια SMART (Συγκεκριμένα, Μετρήσιμα, Επιτεύξιμα, Συναφή, Χρονικά Περιορισμένα), θα είναι ενδεικτικοί της κατάστασης διατήρησης των δύο ειδών και των οικοτόπων-στόχων και θα ενσωματωθούν με την ανατροφοδότηση σχετικά με την κοινωνικοοικονομική δυναμική των τοπικών κοινοτήτων που θα αποκτηθεί από τη Δράση D6.

Όλα αυτά τα δεδομένα θα χρησιμοποιηθούν για την ποσοτικοποίηση των αναγνωρισμένων οικοσυστημικών υπηρεσιών κάθε περιοχής του έργου. Ο χρόνος και τα έξοδα θα βελτιστοποιηθούν με την προσεκτική σύνδεση όλων των απαιτούμενων διαδικασιών παρακολούθησης και συλλογής δεδομένων με τις άλλες Δράσεις του έργου. Με αυτόν τον τρόπο, θα παρακολουθούνται μόνο τα βασικά στοιχεία, οι "δείκτες". Παραδείγματα δεικτών περιλαμβάνουν: το επίπεδο των ρύπων στο νερό, τη συνολική έκταση των προσωρινών λιμνών, το επίπεδο κατακερματισμού των δασικών ενδιαιτημάτων, τον αριθμό των αγροτών και την αυξημένη ευαισθητοποίησή τους σχετικά με τα οφέλη των προστατευόμενων περιοχών για τη γεωργία, τον πλούτο και την αφθονία των ειδών πτηνών κ.λπ. Στο μέτρο του δυνατού, η συλλογή δεδομένων θα πραγματοποιηθεί με τη συμμετοχή των τοπικών κοινοτήτων και των ενδιαφερομένων μερών, χρησιμοποιώντας μια προσέγγιση της επιστήμης των πολιτών.

Ο κατάλογος των οικοσυστημικών υπηρεσιών, των δεικτών και των πρωτοκόλλων παρακολούθησης θα κοινοποιηθεί στους ενδιαφερόμενους φορείς του έργου, θα συζητηθεί και θα τυποποιηθεί κατά τη διάρκεια των επιστημονικών εργαστηρίων. Μια τελική σύνθεση θα αναπτυχθεί σε μια τεχνική έκθεση που θα περιλαμβάνει το σύνολο δεδομένων των αναγνωρισμένων οικοσυστημικών υπηρεσιών και τον κατάλογο των δεικτών. Το σύνολο δεδομένων θα αποτελείται από τα δεδομένα που συλλέχθηκαν και χρησιμοποιήθηκαν για την ποσοτικοποίηση των σχετικών δεικτών, ιδίως:

(α) οι γεωμορφολογικοί και κλιματικοί χάρτες των περιοχών (με την υποστήριξη των Δράσεων Α2, Α3, Α4),

(β) τα δεδομένων και οι χάρτες χλωρίδας, πανίδας και οικοσυστημάτων (με την υποστήριξη των Δράσεων Α5, Α6),

(γ) οι χάρτες των εκτάσεων που χρησιμοποιούνται για γεωργικούς σκοπούς που εξάγονται από τις βάσεις δεδομένων Corine Land Cover και σχετικούς χάρτες της περιοχής του Νέστου από το ΕΠΑΜΑΘ,

(δ) βίντεο και φωτογραφίες σχετικά με τη βιοποικιλότητα των περιοχών, τα φυτώρια κ.λπ. που συλλέγονται με τη χρήση ψηφιακών φωτογραφικών μηχανών, drones κ.λπ. κατά τη διάρκεια των εργασιών πεδίου.

Όλα αυτά τα δεδομένα θα χρησιμοποιηθούν για τον ποσοτικό προσδιορισμό των οικοσυστημικών υπηρεσιών, ο οποίος θα πραγματοποιηθεί με τη χρήση εργαλείων λογισμικού ανοικτού κώδικα, π.χ. i-Tree (https://www.itreetools.org/, για να βοηθήσει στον προσδιορισμό των επιλογών διαχείρισης και των σχετικών στρατηγικών για τις περιοχές-στόχους και τις γύρω περιοχές.

Το σύνολο δεδομένων θα δημιουργηθεί και θα παραδοθεί ώστε να είναι συμβατό με μια διαδικτυακή πλατφόρμα GIS που ενδέχεται να αναπτυχθεί στο μέλλον με πρόσθετα εξωτερικά κεφάλαια.

Υπεύθυνοι για την υλοποίηση:

Η δράση διευθύνεται από την ΕΕΠΦ, αλλά το DEB θα διαδραματίσει επίσης καθοριστικό ρόλο.

Η παρακολούθηση διαχειρίζεται από έναν Ειδικό οικοσυστημικών υπηρεσιών, ο οποίος έχει συμβληθεί ειδικά από την ΕΕΠΦ. Ο Ειδικός αυτός υποστηρίζεται από όλους τους άλλους Ειδικούς του Έργου και εποπτεύεται από έναν συνεργαζόμενο Καθηγητή του DEB.